Historia muzyki ROMANTYZM

Historia muzyki ROMANTYZM ( 1815 – 1850 )

1. Ogólnie

◦ kierunek I poł XIX wieku
◦ kierowanie się sercem, nie rozumem
◦ indywidualność, swoboda twórcza, „sztuka dla sztuki”
◦ natura, dawne wierzenia ludowe, wyrażania światopoglądów artysty
◦ sztuka totalna – różne środki wyrazu
◦ przewaga uczucia, potrzeba wolności

2. Franciszek Shubert (1797 – 1828 ) – pieśni,

◦ Pieśni – ponad 600 (teksty np. Goethe, Schiller, Mayrhofer)
▪ 2 cykle – “Piękna młynarka”, “Podróż zimowa”
▪ zbiór – „Łabędzi śpiew”
▪ wszystkie rodzaje: przekomponowane („Wrona”), wariacyjne („Pstrąg”), deklamacyjne („Sobowtór”), ballady („Król duchów”), zwrotkowe (nawiązanie do muzyki ludowej)
▪ symbioza (współgranie) słowa poetyckiego z muzyką
▪ nowatorska harmonika w fortepianie, pomysły ilustracyjne
◦ Symfonie – 8 + IX w szkicach
▪ początkowo nawiązuje do Haydna i Mozarta
▪ dopiero w VII C-dur „Wielkiej” – zmiana stylu, zwiększony skład orkiestry, większe rozmiary, rozwój faktury orkiestrowej (np. temat jest wprowadzany kolejno przez grupy instrumentów)
▪ VIII h-moll „Niedokończona” – najbardziej znana, tylko dwie części (w formie allegra sonatowego), istnieją szkice 3 części – scherza
▪ IV c „Tragiczna” , V B, VI C „Mała”,
◦ Muzyka kameralna – ok. 40 kompozycji
▪ dążenie do powiększenia rozmiarów, wzbogacenia brzmienia (symfonizacja faktury),
▪ wzór – Beethoven
▪ Wpływ pieśni i miniatury instrumentalnej
▪ Sonata A-dur na skrzypce i fortepian, sonatiny, tria smyczkowe, tria fortepianowe, kwartety smyczkowe („Śmierć i dziewczyna”), kwintety fortepianowe („Pstrąg’), oktet
▪ Kwintet fortepianowy A-dur „Pstrąg” – skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas, fortepian. Tytuł od pieśni „Pstrąg”, która jest tematem wariacji w cz. 4. Pieśń inspiruje również atmosferę utworu – radosny, optymistyczny nastrój
▪ Kwartet smyczkowy d-moll „Śmierć i dziewczyna” – tytuł od pieśni (temat do wariacji w cz. 2). Pieśń to tragiczny dialog dziewczyny ze śmiercią, rozpacz – szybkie tempo, forte; kwestie śmierci – wolne, pianissimo. Nastrój śmierci z jej powagą, tragizmem. 3.cz – scherzo (rodzaj dance macabre)
◦ Utwory fortepianowe – 22 sonaty, „Moments musicaux”, Impromptus, tańce stylizowane, walce, ecossaises, utwory na 4 ręce, fantazja f-moll
◦ Muzyka religijna – 2 msza (As-dur i Es-dur)
◦ Utwory sceniczne – 4 singspiele, 3 opery, muzyka do sztuki „Rozamunda księżniczka Cypru”

3. Robert Schumann (1810-1856) – pierwszy romantyczny koncert fortepianowy

◦ Ogólnie
▪ Niemiec
▪ syn księgarza, studiował prawo w Lipsku
▪ Spotyka ojca swojej przyszłej żony Klary i zaczyna naukę kompozycji
◦ Twórczość fortepianowa
▪ przeważnie niezbyt długie miniatury łączone w cykle lub zbiory (powiązanie tematyczne), posiadające programowe tytuły (utwory też czasem mają tytuły)
▪ indywidualny styl – swoboda ekspresji (powiązanie muzyki z literaturą)
▪ styl pianistyczny – rozszerzenie zakresu brzmienia, uwydatnienie głosów dolnych i średnich, różnicowanie barw, równoległe pochody gamowe, synkopowana rytmika, zmienność metrum, pedalizacja
▪ cykle: Karnawał, Sceny dziecięce, Utwory fantastyczne (utwory też mają tytuły)
▪ Motyle, Karnawał wiedeński (utwory nie mają tytułów)
▪ Cykle wariacyjne: Wariacje ABEGG(dźwięki i nazwisko), Etiudy symfoniczne
▪ Zbiory utworów fortepianowych: Studia, Album dla młodzieży, Romanse
▪ Karnawał: sceny na 4 nutach (ASCH), cykl utanecznionych, programowych miniatur dedykowany Karolowi Lipińskiemu, postacie karnawałowe (Arlekin Pierrot), kompozytorzy (Chopin, Paganini, autoportret), fikcyjne (Euzebiusz)
▪ Cykle opierają się na zasadzie kontrastu sąsiadujących części
▪ Niektóre można wykonywać samodzielnie
◦ Twórczość symfoniczna
▪ I symfonia B-dur „Symfonia wiosenna – wywodzi się z „Pastoralnej” Beethovena, ma tytuły ( Początek wiosny, wieczór, wesoła zabawa, wiosna w kwiatach), inspirowana wierszem, dąży do ujednolicenia tematycznego
▪ II symfonia C-dur – „Prawdziwy Jupiter”
▪ III symfonia Es-dur – „Reńska” – 5 części, pogodna, wycinek życia nad Renem
▪ IV symfonia d-moll – najbardziej charakterystyczna, dążenie do ujednolicenia tematycznego, 5 części – nierozerwalna całość (Introdukcja, Allegro, Romans, Scherzo, Finał – powiązane wspólnymi kadencjami i wspólnym materiałem tematycznym). Najpierw nazwana „Fantazją symfoniczną”
◦ Utwory koncertowe
▪ Koncert fortepianowy a, skrzypcowy d, wiolonczelowy a, fantazja na skrzypce i orkiestrę d, Koncert na 4 rogi i orkiestrę, Koncertstuck G na fortepian i orkiestrę
▪ Odrzucił nadmierne wirtuozostwo na rzecz wyrazu,
▪ Koncert fortepianowy a-moll – liryczny temat z cz. I – myśl przewodnia całego koncertu, trzytematowa ekspozycja w allegrze sonatowym, cz. II intermezzo w formie pieśni ABA, wyeksponowane wiolonczela i klarnet, II cz. Finał scherzo w formie ronda
▪ Uwertury do dramatów Bayrona, Szekspira
▪ Muzyka kameralna Kwartety smyczkowe, Kwartet fortepianowy, sonaty skrzypcowe, tria, kwintety fortepianowe
◦ Twórczość wokalno- instrumentalna
▪ Opera „Genowefa”
▪ Oratoria: „Raj i Peri”, „Pielgrzymka róży” , „Sceny z Fausta”
▪ Msza c-moll
▪ Requiem Des-dur
▪ Kantaty
▪ Pieśni – wzór – Schubert, przekomponowano –deklamacyjne, łączy je w cykle, np.: „Krąg pieśni“ „Miłość i życie kobiety“ „Miłość poety“
◦ Znaczenie twórczości
▪ rozwijał miniaturę instrumentalną , technikę pianistyczną
▪ dążenie do integracji cyklu symfonicznego
▪ scherzo w koncercie
▪ wykształcił wokalną miniaturę liryczną
▪ pierwszy romantyczny koncert fortepianowy
▪ wpływ liryki wokalnej w sonatach fortepianowych, jakby cykle miniatur
4. Felix Mendelssohn – Bartholdy ( 1809 – 1847) – pierwszy romantyczny koncert skrzypcowy
◦ Twórczość symfoniczna
▪ pierwsze to młodzieńcze sinfonie, 3 – częściowe, na małą orkiestrę smyczkową
▪ w sumie napisał 5 symfonii
▪ cechy: wyrazistość formalna, synteza klasycznej formy z romantyczną uczuciowością, bogata inwencja melodyczna, schromatyzowana harmonika, modulacje, jasna instrumentacja
▪ kontynuator tradycji klasycznych – budowa cyklu
▪ III symfonia a-moll „Szkocka” – tradycyjny 4-cz. Układ, części powiązana wspólnym materiałem motywicznym, allegro sonatowe poprzedzone wstępem, cz. II. Scherzo vivace, cz. III I IV – at taco
▪ IV symfonia A-dur “Włoska” – rezultat podróży do Włoch, cz. III – rytm walca, IV – charakter włoskiego tańca saltarella
▪ V symfonia D-dur „Reformacyjna” – epizodyczny charakter cz. II, fugowana cz. IV

◦ Uwertury
▪ „Hebrydy, czyli Grota Fingala” – wpływ Szkocji, nie jest utworem programowym a prawie impresjonistyczną fantazją
▪ „Sen nocy letniej” – pozostałe fragmenty muzyczne do dramatu napisał dużo później,
◦ Koncerty
▪ wpływ form lirycznych,
▪ zdobycze klasycyzmu – wstępna kadencja(koncert d ), kadencja przed repryzą opracowana by wykluczyć improwizację
▪ unika przerw między częściami – wprowadza krótkie wstawki, kadencje, lub attaco
▪ I koncert fortepianowy g-moll – usunięcie z pierwszego planu wirtuozerii, krótkie wstawki wiążące części,
▪ Koncert skrzypcowy e-moll – pierwszy skrzypcowy koncert romantyczny
◦ Inne
▪ utwory na fortepian i orkiestrę: Capriccio brillant h, Rondo brillant Es
▪ Utwory kameralne: kwartety, kwintety, sonaty
▪ 74 pieśni na głos z fortepianem
▪ Utwory organowe: sonaty, preludia fugi
▪ Oratoria: „Św. Paweł” , „Eliasz”, „Chrystus”
▪ Kantaty: „Pierwsza noc Walpurgii”
▪ Szereg utworów chóralnych (psalmy, motety, inne)
◦ Znaczenie twórczości
▪ łączy logikę klasycyzmu i uczuciowością romantyzmu
▪ daje wzór romantycznej miniatury lirycznej będącej przeniesieniem formy pieśni do muzyki fortepianowej
▪ rozwój faktury i techniki pianistycznej
▪ dąży do integracji części cyklu – łączniki, kadencje, attaco
▪ rozwija możliwości techniczne poszczególnych instrumentów orkiestrowych
▪ stworzył pierwszy romantyczny koncert skrzypcowy
▪ rozwijał formę uwertury koncertowej
▪ zainteresował się formami przedklasycznymi (wariacje chorałowe, fugi)
▪ zafascynowany Bachem, doprowadził ze swym nauczycielem do wykonania „Pasji wg. Św. Mateusza” w Berlinie, co zapoczątkowało renesans bachowski i powstanie nurtu neobarokowego i neoklasycznego

5. Carl Maria Weber (1786 – 1826) – Niemiec, twórca romantycznej opery niemieckiej

◦ Opery (największe znaczenie w twórczości)
▪ „Wolny strzelec” – 3 aktowa, tematyka romantyczna (baśniowość, ludowość, fantastyka), romantyczne środki (kolorystyczna instrumentacja – dźwięk rogów w scenach myśliwskich, harmonia (dysonanse, alteracje). Wprowadza motyw przewodni – motyw z złego ducha Samiel (wzór dla późniejszych, Wagnera). Ze względu na liczne dialogi można uznać ten utwór za singspiel z wpływem opery włoskiej (aria Agaty) i francuskiej. Uwertura oparta na materiale melodycznym opery, allegro sonatowe z powolnym wstępem.
▪ „Euryante” – próba dramatu muzycznego, łączącego wszystkie sztuki w syntetyczną całość
▪ „Oberon” – opera romantyczna w 3 aktach, pisana na zamówienie opery londyńskiej
◦ Utwory koncertowe – 2 koncerty fortepianowe, 2 koncerty klarnetowe, Concertino na klarnet i orkiestrę, Koncert F na fagot i orkiestrę
◦ Utwory fortepianowe – 4 sonaty, 7 cyklów wariacji, „zaproszenie do tańca” – rondo brillant
◦ Utwory kameralne – głównie z udziałem klarnetu
◦ Pieśni – „Lira i miecz” (chóralne)
◦ Muzyka religijna – 2 msze, 2 offertoria, 3 kantaty
◦ Znaczenie twórczości
▪ Twórca niemieckiej opery romantycznej
▪ Jeden z twórców wirtuozowskiego stylu brillant (rozbudowane partie popisowe, fragmenty sentymentalne, melodyka ornamentacyjna, charakterystyczny dla fortepianu, gł. koncerty, sonaty, ronda, nokturny, stylizowane tańce)
▪ Trzy solowe dzieła na klarnet
▪ Osiągnięcia w dziedzinie instrumentacji – niskie rejestry instrumentów smyczkowych
◦ Inni przedstawiciele niemieckiej opery romantycznej – Hoffman, Marschner, Spohr

6. Nicolo Paganini (1782-1840) (Francuz, największy wirtuoz skrzypcowy)

◦ Ogólnie
▪ Francuz, urodzony w Ganui
▪ Stworzył nowy ideał wirtuozostwa – największy wirtuoz romantyzmu
▪ Wydawał niewiele swoich utworów, był raczej wirtuozem, komponował, by zapewnić sobie odpowiedni repertuar
▪ Doświadczenia (sztuczki) techniczne: „diabelskie staccata”, podwójne flażolety, pizzicato lewej ręki połączone z grą smyczkiem, gra akordowa, podwójne chwyty i tryle, specjalny strój skrzypiec (tzw. Scordatura)
◦ Kompozycje
▪ Kilkanaście koncertów skrzypcowych (np. D i h – najczęściej)
▪ 22 kwartety na skrzypce, wiolonczelę, gitarę
▪ sonaty , wariacje na skrzypce i orkiestrę, skrzypcowo-gitarowe duety i tercety
▪ „Taniec czarownic”, „Moto perputuo”
▪ 24 kaprysy na skrzypce solo
▪ Koncert skrzypcowy D-dur – dominujący element popisowy, forma, praca tematyczna są drugorzędne, ma klasyczną budowę (Allegro, adagio, allegro). Koncert h jest identyczny pod względem budowy
7. Henryk Wieniawski (1835-1880) – największy polski wirtuoz romantyzmu
◦ Twórczość
▪ tworzył wyłącznie utwory skrzypcowe – 2 koncerty fis i d, polonezy z orkiestrą, wirtuozowskie etiudy, etiudy-kaprysy, miniatury (mazurki, walce), Legenda
▪ naczelne znaczenie zajmuje wirtuozeria, formy swobodne
◦ Koncerty skrzypcowe
▪ klasyczny schemat
▪ I koncert fis-moll – allegro sonatowe z podwójną ekspozycją, cz. II – modlitwa, cz. II attaco, w epizodach melodie o pseudo-węgierskim charakterze. Trudny technicznie,.
▪ II koncert d-moll – wartości artystyczne, dzieło osobiste, temat I – cygańska melodia o tanecznym rytmie w zawrotnym tempie,. Widać dbałość o zwartość formy – rezygnacja z przerwy między I i II cz, operowanie wspólnym tematem w częściach skrajnych

8. Fryderyk Chopin (1810-1849)

◦ Okresy twórczości:
▪ I (lata 20) – warszawski (styl brillant)
▪ II (lata 30)– emigracja – Paryż (własny styl, eksponowanie liryki, synteza wpływów)
▪ III – (lata 40) – dojrzały styl (wytycza kierunek muzyki fortepianowej do końca XIX wieku)
◦ Utwory na fortepian i orkiestrę
▪ pisał je na wyłącznie w latach młodzieńczych,
▪ koncerty – mozartowska forma + styl brillant, pozostałe – drugi plan
▪ II. Koncert fortepianowy f-moll – koncert brillant, czyli błyskotliwy, nastawiony na wirtuozostwo, walory popisowe. Ma klasyczny układ, ale ekspozycja orkiestry zawiera cały materiał tematyczny (zachwianie proporcji). III część ma refren o charakterze kujawiaka i mazurka, oberka.]
▪ I. Koncert fortepianowy e-moll – odrzucony klasyczny układ tonacji, III cz – rondo oparte na motywach krakowiaka.
▪ Pierwszy został stworzony koncert f-moll jednak kiedyś , ktoś nadał koncertom zupełnie odwrotną numerację, Prawdopodobnie ze względu na tonację.
▪ Fantazja A-dur na tematy polskie – oparta na trzech ulubionych tematach Warszawy: piosence „Już miesiąc zaszedł”, melodii kurpiowskiej i mazurze prezentowanych wariacyjnie

◦ Scherza
▪ napisał cztery, kulminacyjny punkt rozwoju gatunku,
▪ scherzo h-moll – w części środkowej melodia „Lulajże Jezuniu”, części skrajne są figuracyjne, widać tendencje rondowe
▪ scherzo b-moll – odbiega od formy okresowej – wprowadza elementy allegra sonatowego. Całość kończy rozległa coda.
◦ Ballady
▪ stworzył ten gatunek ,jako instrumentalny, zainspirowany balladami poetyckimi
▪ napisał 4: g, F, As, f
▪ luźne pokrewieństwo z formą allegra sonatowego, synteza środków technicznych i formalnych
▪ np. : g – figuracje , F – elementy ronda, dwie równorzędnie występujące tonacje (F i a), f – praca tematyczna +wariacje, As – synteza różnych zasad: budowa repryzowa, 3-częściowa, rondo , wariacje + praca tematyczna
◦ Sonaty
▪ trzy: b, h i c (utwór szkolny, klasyczny w formie bez cech stylu Chopina
▪ ekspresja i subiektywizm, połączenie formy sonatowej z balladą, scherzem
▪ zarzuca się im niespójność cyklu (b – ballada w formie ronda, scherzo, marsz żałobny, etiuda; h – allegro balladowe, scherzo, adagio nokturnowe, rondo balladowe
◦ Nokturny
▪ twórcą pierwszych nokturnów romantycznych był John Field
▪ Chopin jest twórcą nokturnu z kontrastem agogicznym (3-cz. Wolna-sz-w)
▪ Sentymentalne w nastroju, ornamentalna melodyka, tempo rubato
▪ Fis, H, c, g; 18 nokturnów ( + 1 )
▪ Odbiegają czasem od 3cz. formy – np. Des – połączenie ronda i techniki wariacyjnej, g – 2-cz (preludium i chorał)
◦ Preludia
▪ cykl obejmuje 24 miniatury we wszystkich tonacjach, porządek paralelny(C-a,G-e)
▪ tradycyjnie dydaktyczne tutaj koncertowe
▪ wykazują pokrewieństwo motywiczne, zastawione na zasadzie kontrastu
◦ Etiudy
▪ 24 + 3 dydaktyczne wydane po 12 w analogicznych zbiorach
▪ miniatury liryczne. Elementy techniki – środki ekspresji
▪ inspiracja – koncerty Paganiniego
▪ różne problemy, stąd; tercjowe, sekstowe, oktawowe, akordowe, arpeggiowe, pasażowe, chromatyczne, staccatowe, legatowe, na czarnych klawiszach
▪ Etiuda rewolucyjna
◦ Impromptus
▪ zbliżone do etiud i preludiów, nokturnów(forma, ale odwrócona: figuracyjna-kantylenowa-figuracyjna)
▪ melodie taneczne, swobodny, improwizacyjny charakter
◦ Pieśni
▪ inspirowane tekstami polskich poetów (np. Mickiewicza, Krasińskiego)
▪ powstawały w sytuacjach towarzyskich,
▪ w twórczości Chopina marginalne miejsce, ale znaczące dla pieśni polskiej
▪ twórca polskiej pieśni romantycznej, łączy elementy pieśni powszechnej, ludowej i artystycznej
▪ można wyróżnić: sielanki („Życzenie”), dumki („Dwojaki koniec”), romanse („Gdzie lubi”), ballady („Narzeczony”)
▪ zróżnicowane pod względem formy (zwykle zwrotkowe, zwrotkowo-wariacyjne, przekomponowane)
▪ akompaniament oszczędny, prosty, ale silnie zespolony z tekstem
◦ Cechy stylu
▪ Styl brillant – błyskotliwy, wirtuozowski (przedstawiciele: Hummel, Czerny) , związany z rozwojem budownictwa fortepianów i pianin (obowiązkowe w każdym salonie). Utwory dydaktyczne, zagadnienia techniczne ( tworzono szkoły gry na instrumenty)
▪ Niepowtarzalny, rozpoznawalny, romantyczny, solidny warsztat twórczy, lekkość
▪ Rozpoczynał od stylu brillant (wirtuozeria, błyskotliwość), później własny styl, połączenie ekspresji i liryki.
▪ Wpływy, inspiracje: – Bach (cykl preludiów, rozgrywał się jego utworami), Beethoven (ekspresja, nowoczesna faktura fortepianowa), Maria Szymanowska (mazurki), folklor mazowiecki, ukraiński), poezja romantyczna (Mickiewicz, Norwid), Mozart (lekkość, śpiewność),J. Elsner – nauczycie;
▪ Melodyka – kantylenowa, łączona w długie nieregularne formy, chromatyka, duża rola ornamentacji
▪ Harmonika – poszerzona tonalność, często celowa prymitywizacja harmonii w oparciu o odmienna modalność
▪ Forma – formy klasyczne (rondo, wariacje), ale pozwala sobie na swobodę wewnątrz nich
▪ Faktura – homofonia w odmianie monodycznej lub akordowej, czasem polifonia
▪ Kolorystyka – wykorzystuje możliwości nowoczesnego fortepianu, częste zmiany rejestru ,subtelna dynamika, pedalizacja
▪ Tempo – rubato, płynne zmiany, jeden z głównych nośników ekspresji, często kontrastuje w utworze

9. Hector Berlioz (1805-1869) – Francuz, twórca programowej symfonii romantycznej

◦ Twórczość
▪ Uwertury: „Król Lear”, „Rob Roy”, „Korsarz”
▪ Koncertowa opera lub legenda dramatyczna „Potępienie Fausta”
▪ Opery; komiczna „Beatrycze”, dramat liryczny „Trojanie”
▪ Kompozycje religijne: Requiem, „Medytacje religijne”
▪ Oratoria: „Dzieciństwo Chrystusa”
▪ „Wielka symfonia żałobna i triumfalna”
▪ kantaty, pieśni solowe i chóralne
◦ Symfonie
▪ „Symfonia fantastyczna – epizod z życia artysty” – programowa, z obszernym komentarzem. Opis stanu psychicznego artysty (miłość, cierpienia, marzenia), po raz pierwszy konsekwentnie przeprowadził motyw przewodni, nazwany przez niego „idee fixe” (motyw ukochanej artysty). Ma 5 części (marzenia; bal, wśród pól, droga na miejsce stracenia, sabat czarownic)
▪ „Harold w Italii” – programowa, inspirowana Byronem. 4 – częściowa. Całość łączy wspólny temat powierzony altówce solo
▪ „Romeo i Julia” – programowa, dramatyczna ,inspirowana Szekspirem, wokalno-instrumentalna (chór, soliści, orkiestra), obszerna, 7 części
◦ Znaczenie twórczości
▪ jedyny Francuz w pełni romantyczny
▪ cecha: powiązania z literaturą (Byron, Szekspir, „Faust” Goethego)
▪ Utwory wokalno-instrumentalne lub instrumentalne programowe
▪ Powiększył skład orkiestry (zwłaszcza blachę, potrójna, poczwórna obsada drewna)
▪ Rzadkie instrumenty: harfa, kornety, tuby, saksofony
▪ Twórca programowej symfonii romantycznej

10. Franciszek Liszt (1811-1886) – urodzony na Węgrzech, rodzice Niemcy, poemat symfoniczny

◦ Ogólnie
▪ najbardziej niezależny i nieskrępowany
▪ przyjął święcenia kapłańskie
▪ samotność i bezdomność miały wpływ na jego twórczość, był „wolnym” artystą
◦ Utwory na fortepian i orkiestrę –
▪ 2 koncerty fortepianowe, „Koncert patetyczny” (również w wersji na 2 fortepiany i orkiestrę, „Taniec śmierci”, Fantazja węgierska, walc „Mefisto
▪ I koncert fortepianowy Es – dur – programowy (odbicie przeżyć wewnętrznych), połączenie formy poematu i koncertu, bardzo trudna technicznie partia fortepianu, pokrewieństwo z symfonią (koncertującą, 4 części bezpośrednio po sobie, ze wspólnym motywem przewodnim). W III cz. – triangel
▪ II Koncert fortepianowy A-dur – przykład monotematyczności, tempo dzieli utwór na 4 części jednak ze względu na pokrewieństwo tematyczne uważa się za jedną
◦ Utwory fortepianowe
▪ ballady (a i h), rapsodie węgierskie, „Etiudy transcendentalne”, transkrypcje pieśni Webera, Schuberta, wyciągi fortepianowe oper
▪ Sonata h-moll – jednoczęściowa, próba przeniesienie poematu do muzyki fortepianowej. Związki tematyczne z symf. „Faustowską”
◦ Pieśni
◦ Kompozycje religijne – oratoria („Legenda o św. Elżbiecie”, „Chrystus”), msze (Missa solemnis, Wielka msza koronacyjna, Requiem), kompozycje do psalmów, hymny, motety
◦ Poematy symfoniczne
▪ uważany jest za twórcę poematu symfonicznego, formy powstałej bezpośrednio z symfonii programowej a pośrednio z symfonii klasycznej
▪ Liszt zrezygnował prawie całkowicie z ram symfonicznych. Dyktowany ideą poetycką, nie burzył formy, wolał stworzyć nową.
▪ Forma każdego poematu zależna jest od treści literackiej, może być pokrewna formie ronda, wariacji.
▪ „Preludia” – zbliżone do allegra sonatowego, miało być uwerturą chóralną
▪ „Mazeppa” – dzieje Iwana Stefanowicza Mazeppy. Młodzieńcza etiuda „Mazeppa” była do niego szkicem. Jeden z najbardziej ilustracyjnych poematów. Cechy poematu: usunięcie melodii na dalszy plan (ważniejszy czynnik rytmiczny), kolorystyczna instrumentacja, usamodzielnienie się poszczególnych instrumentów, śmiała harmonika, jedność motywiczna.
▪ „Tasso.Lamento e trionfo” – jako melodia posłużyła pieśń weneckich gondolierów. Bogactwo treści, zwarta konstrukcja.. Liszt zdając sobie sprawę z niedostatków części drugiej stworzył epilog do poematu „Pośmiertny triumf Tassa” – ciekawy, lecz rzadko wykonywany
◦ Symfonie
▪ „Symfonia Faustowska” – na orkiestrę, tenor solo i chór męski, idea poetycka, powtarzanie motywów,. Cz. I. „Faust” – muzyczny portret, cz. II „Małgorzata” – liryczna, kantylenowa, partie solowe, cz. III „Mefistofeles” – scherzo z fugą. Dzieło kończy dokomponowany później „Chorus mysticus” na chór męski
▪ „Symfonia Dantejska” – wg „Boskiej Komedii” Dantego. 2 części + magnificat na chór sopranów i altów.
◦ Znaczenie twórczości
▪ Twórca programowego poematu symfonicznego
▪ Unowocześnił formę symfonii dla nowych treści programowych
▪ Wprowadzał do symfonii chór i solistów
▪ Integrował formę przez motywy przewodnie
▪ Nowator koncertu instrumentalnego (bliższy symfonii koncertującej)
▪ Rozwinął i wzbogacił technikę pianistyczną
▪ Dysonanse, akordy będące zapowiedzią impresjonizmu
▪ Przeniósł formę poematu symfonicznego do muzyki fortepianowej (sonata h)
▪ Autor licznych transkrypcji i wyciągów
▪ Wprowadzał narodowe tradycje muzyki węgierskiej

11. Ryszard Wagner (1813-1883)

◦ Ogólnie
▪ studiował filozofię i estetykę
▪ pierwsze kompozycje fortepianowe w Lipsku (mało oryginalne ) I symfonia C
▪ uwertura „Polonia” po upadku powstania listopadowego
▪ pierwsza opera: „Boginki”
▪ przyjaciel – Berlioz
▪ dyrygent, teoretyk („Opera i dramat”)
▪ bierze udział w rewolucji z Dreźnie i jest po niej ścigany
◦ Opery i dramaty
▪ „Zakaz miłości” – opera-komedia, na motywach szekspirowskich, zaczyna stosować motywy przewodnie
▪ „Rienzi – ostatni trybun” – w stylu francuskiej opery grand, 5 aktów, uważana za operę romantyczną, choć ma cechy dramatu muzycznego. Pisany dla francuskiej publiczności, ale wystawiony w efekcie w Niemczech. Tradycyjny.
▪ „Holender tułacz” – zapoczątkował nową erę twórczości operowej, pierwsza prawie romantyczna, już uwertur malująca burzę (podróż do Francji) wprowadza nastrój tajemniczości i niezwykłości. Motywy przewodnie: przeklętego żeglarza, zbawczej miłości.
▪ „Tannhausera” – konflikt dwóch światów, 2 postaw wobec życia i miłości (zmysłowej i idealnej, zbawiającej), motyw skruchy i ascezy, temat rozkoszy, motyw Wenus.
▪ „Lahengrin“ – korzystanie z eposu bohaterskiego, podań o Gotfrydzie, studia nad językiem staroniemieckim i średniowieczną literaturą. Konflikt między światem boskim-idealnym, a ludzkim, małym. Motyw – brak wiary, motyw Graala. Rozpoczyna go wstęp zwany vorspielem. Zrywa z tradycyjną budową uwertury.
▪ „Pierścień Nibelunga” – teatrologia, całość zwykle wykonywana podczas 4 wieczorów(części: Złoto Renu, Walkiria, Zygfryd, Zmierzch bogów), przekraczał możliwości teatrów, silne związki z filozofią Nitzschego. Doskonałość techniki motywów przewodnich, każdy drobiazg jak postać , zdarzenie, uczucie ma swój odpowiednik w partii orkiestrowej. Ogromna orkiestra (np. 6 harf).
▪ „Tristan i Izolda” – najwspanialszy dramat wagnerowski, obsada prawie kameralna (bez chórów, większych zespołów, mniejsza orkiestra).Jedno z najtrudniejszych dzieł operowych. Impuls– miłość do kobiety, żony kupca. Dzieło osobiste. Vorspiel (przygrywka, wstęp) opiera się na motywie Tristana. Motywy: przeznaczenia, uniesienia, szczęścia.
▪ „Śpiewacy norymberscy” – jedyna opera komiczna Wagnera, dominuje faktura wielogłosowa, zamknięte fragmenty solowe. Vorspiel zawiera motywy dramatu: hymn cechu śpiewaczego, motyw święta, sztuki, miłości. Orkiestra traktowana wirtuozowsko, niemal każdy instrument indywidualnie
▪ „Parasifal” – alegoryczny dramat muzyczny, wątki buddyjskie z chrześcijańskimi, bogata chromatyka, duża rola chórów. Vorspiel: motyw miłości, rany, Graala, wiary.
◦ Znaczenie twórczości
▪ Związek muzyki i poezji, dążenie do syntezy sztuk (bliskie cameracie florenckiej)
▪ Melodia przechodzi od kantyleny do deklamacji, pozbawiona symetryczności
▪ Perfekcja w technice motywów przewodnich
▪ Orkiestra – czynnik dramatyczny, doskonała instrumentacja, ogromne zespoły
▪ Chór – rzadko, nienagannie
▪ Zróżnicowana harmonika („tristan..” chromatyka, dysonanse), alteracje, opóźnienia
▪ Vorspiel zamiast uwertury – wstęp wprowadzający nastrój dramatu
▪ Jego twórczość ma znaczenie dla niemieckiej kultury narodowej

12. Johannes Brahms (1853-1897)

◦ Twórczość symfoniczna
▪ I symfonie c-moll – „Patetyczna” – emocjonalność, monumentalność, koncentracja stylu Beethovena (nazywana jego X)
▪ II symfonie D-dur „Pastoralna” – nie programowa (Barhms – przeciwnik programowości), metoda wariacyjna, motyw przyrody
▪ III symfonia F-dur „Heroiczna” – klasyczna w konstrukcji, melancholijny nastrój
▪ IV symfonia e-moll – dzieło przepełnione smutkiem i melancholią, w II cz. – skala frygijska (el. archaizujące)
◦ Koncerty instrumentalne
▪ I koncert fortepianowy d-moll – zerwanie ze stylem koncertowym, bardziej symfonia z towarzyszeniem, partia fortepianu bez wirtuozerii, ale z trudnościami technicznymi
▪ II koncert fortepianowy B-dur – 4 części, fortepian podporządkowany całości
▪ Koncert skrzypcowy D-dur – jest bardziej symfonią , trudna technicznie partia skrzypiec, nazywany „koncertem przeciwko skrzypcom”
▪ Koncert podwójny na skrzypce i wiolonczelę
◦ Utwory kameralne
▪ sonaty na skrzypce i fortepian, na wiolonczelę, klarnet
▪ kwartety i kwintety smyczkowe
▪ fortepianowe tria , sekstety smyczkowe

◦ Kompozycje fortepianowe
▪ sonaty, ballady, rapsodie, scherzo es, fantazje, intermezza ,capriccia, wariacje
▪ walce, tańce barokowe, kadencje do koncertów Bacha, Mozarta, „Tańce węgierskie” (na 4ręce)
◦ Kompozycje organowe – 11 przygrywek chorałowych, 2 preludia i fugi, Fuga as
◦ Twórczość wokalno-instrumentalna
▪ „Rinaldo” (kantata), „Rapsodia” na alt solo, chór męski i orkiestrę
▪ pieśni, psalmy, motety, pieśni na głos z fortepianem
◦ Znaczenie twórczości
▪ wzory: szkoły przedklasyczne, klasycy wiedeńscy, niemiecki romantyzm
▪ przeciwnik programowości
▪ nawiązywał do form późnego baroku
▪ nadawał orkiestrze dominującą rolę