Historia muzyki KLASYCYZM (oświecenie ; 1750- 1815)

1. Ogólna charakterystyka okresu oświecenia

◦ Ożywienie umysłowe (czasopiśmiennictwo muzyczne)
◦ Amatorskie towarzystwa muzyczne – „Collegia musica” – przyczynili się do powstania nowych form ( serenada, divertimento)
◦ organizowanie publicznych koncertów
◦ rozwój opery, pojawiają się sale operowe
◦ dla stylu klasycznego duże znaczenie miało sformułowanie zasad muzyki J.Ph.Rameau.

2. Cechy stylu klasycznego

◦ zmiana faktury – homofonia –
▪ jedna melodia (podstawa)
▪ przejrzysty akompaniament (zasady harmoniki funkcyjnej)
▪ symetria (podział konstrukcji utworu na motywy, zdania, okresy) ,
▪ kontrast melodyczny, agogiczny i dynamiczny
◦ cykl sonatowy – czołowa forma klasycyzmu
▪ I. Allegro sonatowe, II. Andante – temat z wariacjami, małe rondo; III. Menuet ABA; IV. Allegro – wielkie rondo klasyczne, allegro sonatowe
▪ Na tym wzorze opierali szereg form (sonata, koncert, symfonia)
▪ 3- częściowe: I. Allegro, II. Andante, III. Allegro
◦ Muzyka instrumentalna (dominuje)
▪ orkiestrowa (symfonia, uwertura)
▪ solowa fortepianowa i skrzypcowa (sonata)
▪ wokalno-instrumentalna (opera, pieśni)
◦ Dążenie do utrzymania zasady równowagi treści i formy

3. Joseph Haydn (1732 – 1809 )

◦ Trzy okresy twórczości:
▪ I. Do 1770 – wpływ stylu galant, nieukształtowana w formie i treści
▪ II. 1770 – 1790 – dążenie do ujednolicenia cyklu sonatowego, budowa czteroczęściowa, krystalizuje się faktura orkiestrowa, oznaczenia dynamiczne
▪ III. 1790 – 1809 – pełne cechy stylu klasycznego z elementami polifonii, stabilizuje się skład orkiestry.
◦ Twórczość symfoniczna
▪ 104 symfonie,
▪ do 3 – częściowej symfonii powstałej z przeobrażeń sinfoni włoskiej wprowadza menueta przed finałem.
▪ Wczesne – nie w pełni dojrzałe (uboga praca tematyczna itd.)
▪ Często typ muzyki programowej (tytuły, np.„Z sygnałem rogu”, cykl „Pory dnia”)
▪ Popularna – Symfonia Pożegnalna– fis-moll
▪ Symfonie Paryskie – II okres -indywidualny styl kompozytora (odrzuca klawesyn, wprowadza nowoczesną instrumentację, usamodzielnia niektóre instrumenty )
▪ Najbardziej znane z Paryskich:C-dur (Niedźwiedź), g-moll(Kura), B-dur (Królowa) (tytuły nadali im słuchacze)
▪ G- dur nr 92 „Oxfordzka” – ostatnia z II okresu, choć stylistycznie pasuje do trzeciego (praca tematyczna, motywiczna, logika formalna)
▪ Symfonie Londyńskie – III okres – powolna introdukcja, menuet ludowy,
▪ Najpopularniejsze z Londyńskich – G-dur nr94 „Z uderzeniem kotła” , G-dur nr100 „Wojskowa”, D-dur nr101 „Zegarowa”, D-dur nr104 „Londyńska”
◦ Twórczość kameralna
▪ kwartety zbliżone do divertimenta, wielotematyczne, styl galant
▪ Twórca klasycznej faktury kameralnej ( II okres) – 4- częściowy cykl sonatowy, pogłębiony wyraz, dynamika
▪ Usamodzielnienie się instrumentów, mniejsza rola I skrzypiec
▪ Zbiór 6 kwartetów „Słonecznych” , 6 „Rosyjskich”
▪ Kwartet D-dur op.64 ‘Skowronkowy”
▪ Również duety, tria
◦ Utwory fortepianowe
▪ Sonaty – I okres – wpływ stylu galant, 3 częściowe, z II lub III Menuetem
▪ II okres- forma cyklu sonatowego, wirtuozeria,
▪ Koncerty – styl klasyczny ( także na skrzypce, wiolonczele, róg, trąbkę)
◦ Twórczość wokalno-instrumentalna
▪ Opery – 24 , nawiązuje do singspielu i opery francuskiej („Armida”), np. „La Canterina”, „Lo speziale” , „Orlando Paladino”
▪ Oratoria – II i III okres, pod wpływem Haendla. Dwa typy: wykazujące wpływ muzyki operowej (przewaga partii solowych) i powstałe pod wpływem muzyki angielskiej (rozbudowane chóry) np. „Stworzenie świata”
▪ Mają strukturę formalną Haendla, ale klasyczne środki – arie (przekomponowane), recytatywy (acompagnato0, polifoniczne chóry
▪ „Stworzenie świata” – religijne, oparte na „Raju utraconym „ Miltona, podzielone na 3 części, narrator – archanioł
▪ „Pory roku”-świeckie (pierwsze), raczej cykl 4 kantat, bez akcji,programowy wstęp
▪ Pieśni – 47, oraz 400 opracowań szkockich i irlandzkich pieśni ludowych
▪ Msze – 14, rozbudowany aparat orkiestrowy, elementy wirtuozerii, przez pewien czas zabronione w kościołach. Np. „Missa solemnis”, „Missa sanctas caeciliae”
▪ Oraz: kantaty, arie, duety, ‘Stabat Mater”
◦ Znaczenie twórczości
▪ pierwszy kompozytor stylu klasycznego
▪ skrystalizował formę allegra sonatowego
▪ menuet w III części i finał równoważny części pierwszej
▪ Twórca klasycznej faktury kameralnej i orkiestrowej ( z podwójną obsadą dętych)
▪ Pierwsze świeckie oratorium

4. Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791)

◦ Twórczość symfoniczna
▪ 41 symfonii, wpływ muzyki włoskiej i Haydna, pierwsze – raczej divertimenta
▪ D-dur „Paryska” – 3cz., podwójne dęte; C-dur „Linzka” -powolny wstęp, D-dur „Praska” 3-częściowa z powolnym wstępem
▪ Najdoskonalsze trzy ostatnie w klasycznej formie, cyklu sonatowym, bogatsze harmonika, kolorystyka, instrumentacja – Es-dur „Łabędzi śpiew”, g-moll KV550 (ma pesymistyczny, dramatyczny nastrój menuet pozbawiony wesołości), C-dur „Jowiszowa”(mistrzostwo techniczne)
◦ Koncerty instrumentalne – twórca
▪ Wirtuozeria partii solowej, dialog z orkiestrą
▪ Koncerty skrzypcowe, fletowe, na róg, fagot oraz na dwa instrumenty
▪ Koncerty fortepianowe – 20, młodzieńcze – przeróbki sonat Bacha (nie liczą się)
▪ Najlepsze – 12 skomponowanych w Wiedniu (np. Es-Dur KV482, c-moll 491,d,B)
▪ 3- częściowe – I. Allegro sonatowe z podwójną ekspozycją, II. Temat z wariacjami, III. Rondo
▪ Ważne miejsce – utwory popularne – serenady, divertimenta
◦ Muzyka kameralna
▪ Oparte na cyklu sonatowym, wzór – Haydn
▪ Każdy instrument traktowany indywidualnie
◦ Sonaty fortepianowe i inne
▪ Wczesne – styl galant, cechy suitowe
▪ Później 3-częściowy cykl sonatowy (w kręgu stylu galant),elementy polifonii
▪ Najlepsze w Wiedniu
▪ Również na cztery ręce, wariacje, ronda, fantazje, sonaty skrzypcowe
◦ Muzyka wokalno-instrumentalna operowa
▪ Wyeksponowanie akcji
▪ opery seria: „ Tytus”, „Don Giovanni”,
▪ Opery buffa: “Wesele Figara”, “Dyrektor teatru”
▪ Singspiele: „Uprowadzenie z Seraju”, „Czarodziejski flet”
▪ Recytatyw secco i acompagniato, elementy ludowe i fantastyczne (zapowiedź romantyzmu), problemy społeczne i socjologiczne
▪ Integracja muzyki i słowa, motywy przewodnie („Czarodziejski flet”)
▪ Uwertura: włoska, francuska, allegro sonatowe, przechodząca w I akt
▪ Pisał też pieśni (mała waga0 np. ‘Fiołek” – cechy romantyczne
◦ Muzyka wokalno-instrumentalna religijna
▪ 19 mszy (Missa brevis C-dur, msza C-dur „Koronacyjna” , c-moll „Wielka”), * litanii i nieszporów i mniejsze utwory.
▪ Dzieła na zamówienie, wczesna twórczość
▪ Requiem d-moll – ostatnie dzieło, kończone przez jego ucznia X.Sussmayra
▪ Requiem ma formę dawnej mszy, polifonia, klasyczne środki wyrazu, zapowiada romantyzm

5. Ludwig van Beethoven

◦ Trzy okresy twórczości:
▪ I okres – do 1802, wpływ stylu galant, Haydna i Mozarta, patos w utworach, rozwija dynamikę. Utwory: I symfonia C-dur, II symfonia D-dur, koncerty fortepianowe I. C, II. B, III c ; sonaty fortepianowe, pierwsze kwartety
▪ II okres – 1802-1812, dążenie do własnego stylu, zróżnicowana dynamika, powiększa aparat orkiestrowy, rozbudowuje formę sonatową. Utwory: symfonie – III. Es „Eroica”, IV B, V c, VI F „Pastoralna”, VII A, VIII F; koncerty fortepianowe – IV G, V Es; koncert skrzypcowy D, koncert potrójny C, opera „Fidelio” uwertury do sztuk, oratorium „Chrystus na górze oliwnej”, sonaty fortepianowe, sonaty skrzypcowe, kwartety
▪ III okres – monumentalizacja dzieł, rozbudowa aparatu wykonawczego (chór i soliści w IX symf.) Utwory: IX symfonia d, „Missa solemnis”, sonaty fortepianowe od op.101, kwartety, fortepianowe bagatele
◦ Twórczość symfoniczna
▪ Dwie pierwsze – wpływ i cechy Haydna, mozartowska orkiestra, II symf spotykamy określenie „Scherzo”, choć jest to jeszcze menuet.
▪ III symfonia Es-dur „Eroica” (bohaterska) – pierwotnie poświęcona Napoleonowi, II cz. – adagio – marsz żałobny; III część – scherzo
▪ V symfonia c-moll – „Symfonia losu” – mistrzowska praca tematyczna, dążenie do ujednolicenia cyklu (motyw losu) , rozbudowa aparatu wykonawczego ( mały flet, kontrafagot),
▪ IV symf. F-dur „Pastoralna” – programowa, wrażenia z pobytu na wsi, II, IV i V część są ze sobą połączone
▪ VII symf. A-dur – główny czynnik formotwórczy – rytm, pierwsze część poprzedzona wstępem
▪ IX symf. D-moll – podsumowanie, pisał ją 8 lat, scherzo jako II część, III – adagio, w IV części wprowadza chór i solistów, opiera się na „Odzie do radości” Schillera
◦ Koncerty instrumentalne
▪ 7 koncertów – 5 fortepianowych, 1 skrzypcowy, 1 potrójny
▪ I koncert fortepianowy –C-dur – klasyczna forma, wzór – Mozart,
▪ III koncert c-moll – zapowiedź koncertu romantycznego, symfonizacja koncertu – równorzędność roli partii orkiestry i solisty
▪ IV koncert G-dur „Skowronkowy” (pogodny pierwszy temat) – pierwszy w pełnie indywidualny, wirtuozeria
▪ V koncert Es-dur – III część bezpośrednio po II
▪ Koncert skrzypcowy D-dur – równowaga między stylem koncertowym a symfonicznym, III cz. bezpośrednio po II
▪ Koncert potrójny C-dur – skrzypce, wiolonczela i fortepian (wszystkie mają równe znaczenie); elementy narodowe ( III cz. Rondo alla polaca)

◦ Muzyka kameralna
▪ rozwija fakturę kameralną
▪ naśladowanie brzmienia orkiestrowego, symfonizacja orkiestry
▪ elementy koncertujące (wpływ koncertu)
▪ oprócz I skrzypiec eksponowana również wiolonczela
▪ większość kwartetów – 4 części ; w ostatnim okresie również inne układy, rozbudowywanie schematu (np. kwartet B-dur op. 130 – 6 części)
▪ B-dur op. 133 – synteza fugi, sonaty, wariacji – technika fugowana
▪ Tria fortepianowe – skrzypce, wiolonczela i fortepian
▪ Sonaty na skrzypce i fortepian (np. F-dur „Wiosenna”, A-dur „Kreutzerowska)
◦ Uwertury do dzieł scenicznych
▪ charakter programowych uwertur koncertowych, wzór dla romantyków
▪ np. „Coriolan” , „Egmont” (do tragedii Goethego) “Prometeusz”
▪ 4 uwertury do opery Fidelio – forma allegra sonatowego
◦ Utwory fortepianowe
▪ sonaty, cykle wariacji, ronda, bagatele, walce
▪ wykorzystywanie różnych rejestrów, gra akordowa, zróżnicowanie dynamiki i artykulacji
▪ I okres- 4-częściowe, tematy tworzą grupy tematyczne
▪ II okres – temat wypracowany z motywu, rozbudowa formy sonatowej np. sonata f-moll „Appasionata”
▪ III okres – odejście od 4-częsciowego cyklu, elementy techniki polifonicznej np. sonata c-moll (2-częsciowa – allegro sonatowe + aria jako temat do wariacji)

◦ Twórczość wokalno – instrumentalna
▪ Opery – „Fidelio” – elementy opery seria i singspielu, charakter bardziej symfoniczny niż teatralny, bardzo trudno, rozbudowane sceny zbiorowe, zbliżone do oratorium – dlatego rzadko wykonywana
▪ Kantaty i oratoria – dwie msze ( naj. „Missa solemnis” D-dur na kwartet solistów, chór, orkiestrę i organy – typ mszy symfonicznej), kilka kantat, oratorium „Chrystus na górze oliwnej”
▪ Pieśni – przede wszystkim na głos i fortepian, ujmuje je w cykle (np. „Ukochanej dalekiej”), opracowuje też pieśni ludowe (szkockie, irlandzkie) , w zbiorze pieśni różnych narodów dwie polskie – „Oj upiłem się w karczmie” i „Poszła baba po popiół”
▪ Charakter koncertowy mają jego arie np. „Ah perfido” na sopran i orkiestrę
◦ Znaczenie twórczości
▪ programowość
▪ rozluźnienie formy cyklu sonatowego (scherzo, marsz żałobny)
▪ rozluźnienie formy allegra sonatowego ( 3 temat w VI symfonii)
▪ dążenie do integracji w wielkich formach
▪ symfonia wokalno-instrumentalna
▪ uwertura koncertowa
▪ symfonizacja formy koncertu
▪ msza symfoniczna
▪ wariacje charakterystyczne
▪ rozwój liryki fortepianowej (bagatele)
▪ rozwój liryki wokalnej (pieśni)
▪ rozszerzył zasób środków harmonicznych
▪ ścisłe określenia wykonawcze (np. dynamika)
▪ rozszerzył skład orkiestry (flet piccolo, kontrafagot)
▪ kompozytor przełomu dwóch epok – wytyczył kierunek muzyki XIX wieku

6. Klasycyzm w Polsce

◦ wyraźny upadek kultury i nauki w Polsce (społeczno-polityczna sytuacja w kraju)
◦ muzycy włoscy na czele kapeli królewskiej
◦ opera warszawska
◦ Opera – tworzono rodzime dzieła operowe w momencie zagrożenia buty narodowego
▪ Michał Kazimierz Ogiński – nie zachowała się muzyka do żadnej z jego pięciu opery, zostały natomiast libretta, z których można wywnioskować, że było dużo arii i scen zbiorowych, a na koniec występował chór z moralizatorską maksymą. Pisał również pieśni
▪ Maciej Kamieński – z pochodzenia Słowak, „Nędza uszczęśliwiona” – sielanka, arie w stylu włoskim, komiczne arie w stylu buffo i proste piosenki o ludowym charakterze. 7 oper ( np. „Zośka, czyli wiejskie zaloty”)
▪ Geatini – muzyk pochodzenia włoskiego, 5 oper do tekstów polskich i 1 do francuskiego. „Żółta szlafmyca albo kolęda na nowy rok” – rytmy tańców ludowych
▪ Jan Dawid Hollan – pochodzenia niemieckiego, nadworny muzyk ks. Radziwiłła. „Agatka” – styl galant sentymentalne piosenki, motywy o ludowym charakterze
▪ Wincenty Lessel – z Czech, 9 oper, np. „Cyganie”, „Matka spartanka”, „Piast” – do tekstu J.U.Niemcewicza
▪ Jan Stefani – Czech, „Cud mniemany czyli krakowiacy i górale” – komedio-opera oparta na polskich tańcach i pieśniach ludowych, patriotyczna – po trzecim przedstawieniu zdjęta ze sceny przez władze rosyjskie
▪ Józef Elsner – nauczyciel Chopina, 20 oper, „Leszek Biały”, „Jagiełło w Tenczynie”
▪ Karol Kurpiński – „Jadwiga, królowa Polski”, „Zamek na Czorsztynie”, „Zabobon czyli krakowiacy i górale”
◦ Muzyka symfoniczna
▪ Adam Haczewski – Symfonia D-dur z polonezem w II części, jeden z pierwszych
▪ Jakub Gołąbek – wpływ stylu barokowego (melodyka), 5 symfonii
▪ Jan Wański – 3 symfonie, pogodny charakter, wdzięczna melodyka
▪ Antoni Milwid – muzyka religijna (sopran, bas i zespół, melodie z polskiej muzyki ludowej ; „Msza in Dis” – fragment „Lulajże Jezuniu”) i symfoniczna.
▪ Wojciech Dankowski i Franciszek Ścigalski – symfonie
▪ Feliks Janiewicz – muzyka instrumentalne, uczył się kompozycji u Haydna, utwory skrzypcowa (koncerty, sonaty, tria), motywy polskich tańców